تحقيق تاثير قرآن و حديث در ادب فارسي

تحقيق تاثير قرآن و حديث در ادب فارسي

پيشگفتار

قرآن مجيد کتاب ديني ماست و معاني و مفاهيم آن در طول چهارده قرن از جهات مختلف در حيات فردي و اجتماعي ما تأثير پنهان و آشکار نهاده است. چنان که امروزه نمي توان جنبه اي از جنبه هاي گوناگون زندگي مسلمانان را ياد کرد که قرآن مجيد و معاني والاي آن به نحوي مستقيم يا غيرمستقيم در آن تأثيري نگذاشته باشد و هر کس در اين باره تأملي به سزا کرده باشد و عناد نورزد ، به صحت اين اعتقاد اقرار مي کنند. حديث نيز که همان«قول و فعل و تقرير»  پيامبر اکرم است ، همين حکم را دارد و الفاظ و معاني آن به صورت هاي گوناگون در زندگي مسلمانان و در رفتار و گفتار و کردار آنان تأثير نيرومند و دراز آهنگي داشته است.

يکي از بارزترين موارد اين تأثير، سروده هاي شاعران و نوشته هاي نويسندگان است. هر ملتي به سرمايه هايي  اعم از مادّي و معنوي، مي تازد. يکي از سرمايه هاي جاوداني و افتخار آميز ما ايرانيان نيز سروده هاي شاعران و سخنوران و نوشته هاي دبيران و نويسندگان و تأمّلات عارفان و انديشه هاي حکيمان و فيلسوفان و متکّلمان ايراني مسلمان است و همه مي دانند که بسياري از ابيات و عبارات اين بزرگان را ” اشاره”، “تلميح” ، “اقتباس” ، “تضمين”  ،”تحليل آيات ” ، “قصص” و “تمثيل”هاي گوناگون اين کتاب مبين و سخنان پيامبر بزرگوار خدا تشکيل مي دهد و همه ي آن بزرگان در عبارت پردازي، استدلال و بيان آن چه در ضمير خود از اين موارد بهره مند شده اند. لذا اگر کسي ادعا کند که مثلاً مي تواند اشعار رودکي، فردوسي بزرگ، ناصر- خسرو،خاقاني، سنايي، عطار، مولوي، سعدي، حافظ، جامي و صدها تن شاعر ديگر و نيز آثار مرداني چون غّزالي، عنصر المعالي زيادي، نصرالله منشي و بسياري ديگر را بدون فهم قرآن مجيد و تفسير آن و تأمّل در احاديث نبوي به درستي دريابد، بايد در صحّت ادعاي او ترديد کرد زيرا به   قول حافظ:« هر چه دارم همه از دولت قرآن است»؛ به دليل انواع تأثيراتي که اين دو منبع گران مايه ي عظيم در ادب فارسي بر جاي گذ اشته اند.

ما در فصل اول اين تحقيق به بيان ضرورت و اهميت گردآوري اين پژوهش پرداخته ايم و در فصل دوم درباره ي تاريخچه ي موضوع و پيشينه ي آن سخن گفتيم و در فصل سوم به بيان روش هاي مورد استفاده اشاره کرده ايم و در فصل چهارم به تأثير و اقتباس هر يک از شاعران و کاتبان به صورت اجمالي موردي پرداخته ايم؛ زيرا اگر هر پژوهنده اي بخواهد تمام موارد تأثّر شاعران را مطرح کند بايد درباره ي هر کدام از آن ها کتابي کلان بنويسد که براي ما اين کاري ناممکن است. هم چنين در اين فصل به بررسي پاسخ نامه ها و نتايج حاصل از آن نيز پرداخته ايم و فصل پنج هم شامل بحث و نتيجه گيري، پيشنهادات، مطرح کردن مشکلات، منابع و مآخذ مي- باشد.

ناگفته نماند که موارد ارائه شده در اين فصول تنها مشتي از خروار است و از شما خواننده و صاحب نظر ارجمند خواهشمنديم ما را در رفع کاستي هاي موجود ياري و راهنمايي فرماييد تا ان شاء الله در گردآوري هاي آتي درصدد رفع اين معايب برآييم و از راهنمايي هاي علمي شما بهره- مند گرديم.

مقدمه

قرآن بزرگترين ياور و استوارترين پناهگاه براي همه ي نويسندگان و شاعران اسلامي بوده است حتي کساني هم که انديشه اي ناهمسو با اسلام داشته اند به اين ريسمان خدايي چنگ زده- اند و در پس اين دژ استوار، پناه گرفته اند، اگر چه اينان از اين تمسک طرفي برنبسته بلکه در تيرگي ها فرو رفته اند که:«من يهدالله فهو المهتدي و من يضلل فأولئک هم الخاسرون» (آيه ي 178/اعراف) و کلام مولانا هم به  معني اين آيه اشاره دارد:

در بني فرمود کاين قرآن ز دل

هادي  بعضي و بعضي را مضل

قرآن براي مسلمانان نيز هم زبان دل است و هم ترجمان اعتقاد و پشتيبان آن تقديسي را متداعي مي کند که هم آرام بخش است و هم شکوهمند، شکوهي معنوي که همه را به سکوت وا- مي دارد، «اذا قرئ القرآن فاستمعوا  له و انصتوا» (آيه ي204 / اعراف) و آرامشي که نتيجه هدايت و ايمان است، «هدي للناس و بنيات من الهدي و الفرقان» (آيه ي 185/بقره ) به علاوه مضامين قرآني بخش عمده اي از عاطفه ي جمعي همه ي مسلمانان را به خود اختصاص داده است.

رشته استواري است که ميان آنان پيوند برادري ايجاد کرده، هم ضامن بقا و دوام خود است و هم جاودانگي اعتقادات اسلامي را تضمين مي کند. اين ويژگي همان عنايت الهي است که مانع هر گونه تحريف و تغيير احکام و قرآن نيز هست.

زبان فارسي از زبان هاي عمده ي بهره دهنده به فرهنگ اسلامي و بهره برنده از معارف انسان ساز قرآني است از اين رو دانستن قرآن و حديث و درک معاني و مضامين والاي آن لازم   مي نموده و پيوسته مورد نظر مردم به ويژه ادب دوستان و منتقدان بوده است.

بدين ترتيب ما بر آن شديم تا پژوهشي درباره ي نقش قرآن و حديث در ادب فارسي، داشته باشيم.

چکيده

خداوند براي هدايت انسان ها، پيامبران الهي را به سوي بشر مبعوث کرده است تا انديشه و تفکر آنان را تحول و در رفتار و کردار افراد بشر و جوامع آنان تغيير ايجاد کند.

هدف از اين گردآوري اشاره به تاثير قرآن و حديث، که هر دو در هدايت بشر نقش به سزايي دارند، است.

براي اين منظور ما در اين تحقيق به ترتيب زندگاني و تاثرات هشت تن از شاعران بزرگ را دنبال کرديم و براي اين که تاثر هر نويسنده و سخنور را بهتر رديابي کنيم از زندگاني آن شاعر و نويسنده به اجمال سخن گفتيم و ميزان اشتغال وي به علوم قرآني از جمله تفسير کتاب مجيد و احاديث رسول اکرم و اخبار معصومين را تا حد ممکن يادآوري کرديم.

در اين تحقيق با توجه به پرسشنامه اي که تهيه گرديد و در اختيار چهل نفر از دانش آموزان سال سوم و پيش دانشگاهي  مدرسه آرمينه مصلي نژاد قرار گرفت، ما به بررسي ميزان آشنايي آن ها با مفهوم قرآن و حديث و نقش آن ها در ادبيات فارسي پرداختيم و پس از مشاهده- ي پاسخ نامه ها نتايج حاصل را به صورت جداول و نمودار هايي براي هر سوال به صورت مجزا نشان داديم و پي برديم که هر دو گروه آماري نتايج يکساني داشتند.

فهرست مطالب

1-1مقدمه 1
1-2بيان مسئله2
1-3اهداف تحقيق2
1-4اهميت تحقيق.2
1-5سئوالات تحقيق3-2
1-6فرضيه ها.3
1-7کليد واژه ها.4-3
فصل دوم: پيشينه تحقيق
2-1  مقدمه5
2-2  تاريخچه موضوع 7-6
2-3  پيشينه نظري.8-7
2-4 پيشينه عملي(نقد کتاب)9
2-5 ضرورت تحقيق.9
فصل سوم: روش تحقيق
3-1  مقدمه10
3-2  روش هاي مورد استفاده در تحقيق11
3-3  فنون گردآوري اطلاعات و توضيح آن ها.12
3-4  جمع آوري داده ها.12
3-5  تجزيه و تحليل داده ها.13
فصل چهارم: يافته هاي تحقيق
4-1 مقدمه.14
4-2 قرآن کتاب آسماني ما.15
4-3 تعريف ادبيات 15
فرضيه 1: ادبيات فارسي از کلام قرآن بهره هاي فراواني گرفته است17-16
4-4 تاثيرات دين اسلام در عرصه ي ادبيات19-17
5-4 صبر و شکيبايي قرآن در نظم شاعران20-19
6-4 حديث چيست.21-10
4- 6-1-حديث محبت در ادب فارسي.25-21
فرضيه 2: برخي از شعراي متقدم در آيات و احاديث در شعر خود بهره گرفته اند. 35-27
فرضيه 3: ميزان استفاده حافظ از احاديث و قرآن در اشعارش زياد بوده است42-36
فرضيه 4: مولوي داستان يوسف را در اشعار خود بررسي کرده است.59-43
فرضيه 5: سنايي در اشعار خود به تصوير پردازي قرآني پرداخته است.66-60
فرضيه 6: شهريار دراشعار خود از نهچ البلاغه بهره برده است98-67
فصل پنجم: بحث و نتيجه گيري
5- 1مقدمه128
5-2 بحث و نتيجه گيري 130-129
5-3 مشکلات تحقيق.130
5-4- پيشنهادات تحقيق.131
فهرست منابع و مآخذ.133-132
پيوست
فهرست جداول127-99